Çivi Yazısı
MÖ 4. yüzyıla kadar varlığını sürdüren çivi yazısı, başta Sümerler olmak üzere Akkadlar, Babilliler, Elamlılar, Asurlular, Hititler, Urartular ve en son Persler tarafından kullanılmıştı.
Yazının gelişiminin üçüncü aşamasını oluşturan çivi yazısı da kendinden önceki hesap taşları ve piktografik yazı ile birlikte Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. Yazmanlar, var olan kayıt sisteminde ifade edilmek istenen kavramların yetersiz kalması ve kile resimsel çizim yapmanın zorluğu nedeniyle, resimsel anlatım yerine çizgisel şekil kullanarak yazmaya yöneldiler. Bu süreç, çizgisel bir yazı olan Linear’a geçişi sağladı. Kil tabletlerin üzerinde ucu sivri ve kesik, batırıldığı yerde üçgen biçimli bir iz bırakan bu yazıya Latince “çivi” anlamına gelen “cuneus” dendi. MÖ IV. binyılın sonunda ortaya çıkan ve III. binyılın başında yazılmaya başlanan çivi yazısı, başlangıçta ekonomik belgelerde kullanılırken, MÖ 2600–2100 yılları arasında tarihî ve edebî metinler için de kullanıldı.
Sümercede DUB, Akkadcada Tuppa, Hititçede Tuppi olarak adlandırılan kil tabletlerin; formu dikdörtgen, arka yüzleri düz, ön yüzleri bombeliydi. Soldan sağa yazılan çivi yazısında, satır çizgisi kullanılır ve tabletin sonuna ise tabletin içeriği ve yazıcının adı gibi bilgiler yazılırdı.
Gudea/ Lagaş Prensi Heykeli
Bulunduğu yer: Güney Mezopotamya Lagaş Bölgesi
Dili: Sümerce
Tarihi: MÖ 2144-2124
Malzemesi: Diyorit
Louvre Müzesi Koleksiyonu
Yazıtlar; Hükümdar Gudea’nın Uruk, Ur, Nippur, Adab ve Bad-Tibira’da yaptırdığı tapınaklardan bahseder.
En Eski Evlenme Cüzdanı
Bulunduğu Yer: Girsu (Tello)
Dili: Sümerce
Tarihi: MÖ 2024
Malzemesi: Pişmiş Toprak
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Koleksiyonu
“Puzurhaya Ubartum’u / Eş olarak aldı. / Urmeme’nin oğlu Urdamu, / Urdumuzida, Bulani / Urdumuzida’nın oğlu Alduga / Tanık olarak Kral adına yemin ettiler”.
[Çev.: İ.A.M]
Bu sözleşme, iki kopya olarak yazılmış ve bir tanesi evlenen çifte verilmiş diğeri ise devlet arşivinde korunmuştur.
Yazıtlı Tuğla
Bulunduğu Yer: Bilinmiyor
Dili: Çivi yazısı
Tarihi: Asur Kralı Sanherib Dönemi, MÖ 705-681
Malzemesi: Pişmiş Toprak
Rezan Has Müzesi Koleksiyonu
“Sanherib’in sarayına ait. Cihanın kralı, Asur memleketinin kralı(ydı).”
Yazıtlı Tuğla
Bulunduğu Yer: Bilinmiyor
Dili: Çivi yazısı
Tarihi: Asur Kralı Sanherib Dönemi, MÖ 705-681
Malzemesi: Pişmiş Toprak
Rezan Has Müzesi Koleksiyonu
“Efendisi (tanrı) Nergal için (2) Asur memleketinin kralı Sanherib E.GAL.LAM.MES tapınağını Tarbişu şehrinin içinde (3) temelinden burçlarına kadar (yeniden) yaptırdı.”
Kamış İşçileri ile İlgili Muhasebe Kaydı Tableti
Bulunduğu Yer: Güney Mezopotamya Lagaş (Höyüğü?)
Dili: Sümerce
Tarihi: MÖ 2032 – 2030
Malzemesi: Kil
Rezan Has Müzesi Koleksiyonu
“ 20,5 mine……. (ve) 8156 5/6 erkek işçi, bir günlük kamış örme işi yapan bunlar (daha önceki) hesaptan arta kalanlardı (ve) Ur kralı Šu-Suen’in Martu suru (olarak anılan) Murigtidnim’i inşa ettiği 5. saltanat yılından sonra gelen yıldan kalmadır (devam edegelmiştir). Bu kalemler zimmetlidir. Bundan 30 kur (1 kur 300 litredir)luk arpa/tahıl, katiplerden Wasisis’nin mühürlü tableti ile zimmet hesabına geçirilmiştir. Toplam olarak 30 kur arpa hesaptan düşürülmüştür. Açık: 1350 kamış işçisinin 1 günlük (ücreti) 4 buğday tanesi gümüş hesabıyla sözü edilen (açık) miktar(ı) yarım minedir (ca. 240 gr.) Fazlalık: 30 kur arpadır ve bu fazlalık (sözü edilen) açığı kapatmaktadır. Açık: 20.5 mine ŠÀ.NÌ.NA4 (dır). 6836 5/6 kamış örücüsünün bir günlük (ücreti) BAR.UD açığının nedenidir. Elişçileri evinin kontrolörü Kalala’nın hesap dökümü. Ur kralı Šu-Suen’in Zabšali Memleketini harabettiği 7. saltanat yılında (yazılmıştır)”.
(Çev.: V. Donbaz]
İstatistiki Çizelge Tableti
Bulunduğu Yer: Anadolu
Dili: Babilce
Tarihi: Eski Babil Devri, MÖ 20.-16. yy.
Malzemesi: Kil
Rezan Has Müzesi Koleksiyonu
İstatistiki çizelge gösteren bu tablette; arpa istihkakı, teslim edilen kişinin adı, kalan miktar ve alanın ismi yer almaktadır. 68 kişinin tahıl hesaplarının verildiği tablette, kişiler meslekleri (kapı açıcısı, muhasebe şefi vb.) ile belirtilmiştir.
En Eski Aşk Şiiri Tableti
Bulunduğu Yer: Nippur (Irak)
Dili: Sümerce
Tarihi: MÖ 18. yy.
Malzemesi: Kil
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Çivi Yazılı Belgeler Arşivi Koleksiyonu, Env.no: NI 2461
“Güvey kalbimin sevgilisi,
Güzelliğin büyüktür, bal gibi tatlı,
Arslan, kalbimin kıymetlisi,
Güzelliğin büyüktür, bal gibi tatlı,
Beni büyüledin, önünde titreyerek durayım,
Güvey, senin tarafından yatak odasına götürüleyim,
Beni büyüledin, önünde titreyerek durayım,
Arslan, senin tarafından yatak odasına götürüleyim.
Güvey, seni okşayayım,
Benim değerli okşayışlarım baldan tatlıdır.
Yatak odasında bal doludur.
Güzelliğinle zevklenelim,
Arslan seni okşayayım,
Benim değerli okşayışlarım baldan tatlıdır.
Güvey benden zevk aldın,
Anneme söyle, sana güzel şeyler verecektir.
Babama söyle, sana hediyeler verecektir.
Ruhunu, ruhunun neşelendiği yeri biliyorum,
Güvey evimizde uyu sabaha kadar,
Kalbini, kalbinin memnun olduğu yeri biliyorum,
Arslan evimizde uyu sabaha kadar.
Sen, beni sevdiğin için,
Lütfet bana okşayışlarını,
Beyim tanrım, beyim, koruyucum,
Tanrı Enlil’in kalbini memnun eden Şusin’im
Lütfet bana okşayışlarını.
Senin yerin tatlıdır bal gibi, lütfen koy ona elini,
Elini bir gişban- elbisesi gibi getir üzerine,
Ört elini üzerine bir gişban- elbisesi gibi.”
[Çev.: M. İ. Çığ]
Dünyanın bilinen en eski aşk şiiri olarak nitelendirilen bu tablet, güzellik ve aşktan söz eden en eski aşk şarkısı olarak da bilinir. Sümer inancına göre toprağın bereketini ve dölyatağının verimli olmasını sağlamak amacıyla, senede bir kere aşk ve bereket tanrıçası Inanna yerine bir rahibe ile evlenmesi gereken Sümer kralı Şusin için yazılan bu şiir, kral için seçilmiş neşeli gelin tarafından evlilik törenlerinin gerçekleştiği yeni yıl bayramını kutlama töreninde söylenmek üzere kaleme alınmıştır.
Hammurabi Yasaları Tableti
Bulunduğu Yer: Nippur (Irak)
Dili: Babilce
Tarihi: MÖ 1790
Malzemesi: Pişmiş Toprak
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Çivi Yazılı Belgeler Arşivi Koleksiyonu, Env. no: 2358
“MADDE 148 Eğer bir adam bir kadınla evlenir ve sonra o ateşli bir hastalığa yakalanır ve o (erkek) başka biriyle evlenmeye karar verirse ateşli hastalığa yakalanan karısını boşamaksızın başka biriyle evlenebilir. O (kadın) kocasının yaptığı evde yaşayacak ve yaşadığı sürece kocası onun geçimini sağlamaya devam edecektir.
MADDE 153 Eğer bir adamın karısı, başka bir erkek nedeniyle kocası için ölüm düzenlemiş ise o kadını kazığa oturtacaklar.
MADDE 154 Eğer bir adam, kendi kızı ile ilişkide bulundu ise ona kenti terk ettirecekler.
MADDE 155 Eğer bir adam, oğlu için bir gelin seçip oğlu o kızla ilişkide bulunduktan sonra kendisi onun (gelininin) koynunda yatarken yakalandı ise, o adamı bağlayacaklar ve suya atacaklar.
MADDE 157 Eğer bir adam babasının ölümünden sonra annesinin koynunda yattı ise her ikisini de yakacaklar.”
[Çev.: İ.A.M]
Hammurabi, eski Babil sülalesinin 11 kralından altıncısıdır. MÖ 1792 -1750 yılları arasında 43 yıl krallık yapmıştır. Saltanatının ikinci yılının adı, ülke yasasının konulduğu yıldır. Yasanın aslı kral Hammurabi’nin adaleti temsil eden güneş tanrısı Şamaş’dan yasa kitabını yazma emrini (yetkisini) alışını gösteren diyorit bir stel üzerine yazılmıştır. Stel Susa’da bulunmuş ve Paris Louvre Müzesi’ne götürülmüştür. 282 maddeden oluşan Hammurabi yasalarının 13. maddesi, 13 sayısının uğursuzluğuna inanıldığından boş bırakılmıştır.
Kadeş Antlaşması
Bulunduğu Yer: Hattuşaş (Boğazköy, Çorum)
Dili: Akkadca
Tarihi: MÖ 1269
Malzemesi: Pişmiş Toprak
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Çivi Yazılı Belgeler Arşivi Koleksiyonu, Env. no: Bo.10403+6549+6674
“…Aramızda daimi olarak iyi kardeşlik ve barış kurdum. Mısır memleketi ile Hatti memleketi arasındaki ilişkilerde iyi kardeşliğin ve iyi barışın kurulması için şunları söylüyorum. İşte Mısır memleketi ile Hatti memleketi arasındaki ilişkiye gelince, öteden beri tanrı onlar arasında düşmanlığa izin vermediğinden antlaşma ebedidir…
…Eğer dış memleketlerden bir düşman Mısır kralı kardeşin Ramses ve Mısır memleketine saldırırsa ve onun kardeş, büyük kral Hattusilis piyadelerini, süverilerini gönderecek ve benim düşmanımı öldürecek…”
[Çev.:İ.A.M]
Eşit şartlarda imzalanan ve tarihin bilinen ilk uluslararası antlaşması olan Kadeş Antlaşması, MÖ 1269 yılında Hitit Kralı III. Hattuşili ile Mısır Firavunu II. Ramses arasında yapılmıştır. Antlaşmaya göre; II. Ramses savaştan önce aldığı yerleri boşaltacak, Kadeş Şehri Hititlere kalacaktır.
